از میعاد تا هرگز؛ نگاهی به زندگی و آثار استاد واصف باختری

Formbook
Jul 21
3 min read

استاد محمدشاه واصف باختری (۱۳۲۱–۱۴۰۲) یکی از برجسته‌ترین چهره‌های شعر، اندیشه و فرهنگ در افغانستان معاصر به‌شمار می‌رود؛ شاعری نوگرا، پژوهشگری ژرف‌اندیش، مترجمی دانا و آموزگاری الهام‌بخش که در سرتاسر زندگی پرفراز و نشیب خود، همواره در خدمت زبان فارسی و فرهنگ انسان‌دوستانه ایستاد.

تولد و تحصیلات

واصف باختری در ۲۴ اسفند ۱۳۲۱ (۱۵ مارس ۱۹۴۳) در شهر مزارشریف، ولایت بلخ افغانستان چشم به جهان گشود. دوران ابتدایی و متوسطه را در لیسه‌های باختر و حبیبیه گذراند. سپس وارد دانشکدۀ ادبیات دانشگاه کابل شد و در سال ۱۳۴۵ با مدرک کارشناسی در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی فارغ‌التحصیل گردید. با علاقه‌ای عمیق به فلسفه و علوم انسانی، در سال ۱۳۵۳ رهسپار ایالات متحده شد و مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته آموزش‌وپرورش از دانشگاه کلمبیا در نیویورک دریافت کرد.

فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی

پس از بازگشت به افغانستان، استاد باختری در وزارت معارف (تعلیم و تربیه) به‌عنوان ویراستار و مؤلف کتاب‌های درسی مشغول به‌کار شد و همچنین در مجلۀ «ژوندون» مسئولیت بخش شعر را بر عهده گرفت. او یکی از چهره‌های تأثیرگذار در اتحادیۀ نویسندگان افغانستان و از فعالان روشنفکری دهه‌های چهل و پنجاه خورشیدی بود.

در پی تحولات سیاسی و افزایش فشارها بر روشنفکران، استاد باختری در اواخر دهۀ پنجاه مدتی بازداشت و زندانی شد. پس از آزادی، فعالیت‌های علمی و فرهنگی‌اش را ادامه داد تا سرانجام در سال ۱۳۷۵ همراه با خانواده‌اش به ایالات متحده مهاجرت کرد و در کالیفرنیا اقامت گزید.

سبک شعری و نوآوری

واصف باختری از نخستین شاعران افغان بود که قالب‌های نوین شعر فارسی، به‌ویژه شعر نیمایی و شعر آزاد را با آگاهی و انسجام به کار گرفت. آثار او آمیزه‌ای از زبان غنایی، اندیشه‌های فلسفی، تجربه‌های زیسته و دغدغه‌های اجتماعی‌ست. کوتاه‌سرایی، ایجاز معنایی و قدرت تصویرسازی از ویژگی‌های اصلی سبک شعری اوست.

او در کنار سرایش شعر، پژوهش‌های ارزنده‌ای نیز در حوزه‌های عرفان، فلسفه، ادبیات تطبیقی و نقد شعر انجام داد و چندین ترجمه و اثر نظری از خود به‌جا گذاشت.

آثار منتشرشده

از جمله دفترهای شعر و پژوهش او می‌توان به این عنوان‌ها اشاره کرد:

و آفتاب نمی‌میرد
از میعاد تا هرگز
در استوای فصل شکستن
دیباچه در فرجام
نردبان آسمان (در حوزۀ عرفان نظری)
از این آیینۀ بشکسته تاریخ

درگذشت و میراث فرهنگی

استاد واصف باختری در ۲۸ تیر ۱۴۰۲ (۱۹ ژوئیه ۲۰۲۳) در ایالت کالیفرنیای آمریکا درگذشت. درگذشت او با واکنش گسترده‌ای در میان شاعران، نویسندگان، استادان و دوست‌داران ادب فارسی در سراسر جهان همراه شد. بسیاری از اهل ادب او را «شهسوار شعر نوین افغانستان» و «صدای روشنفکری ملی» در تاریخ معاصر افغانستان دانستند.

یاد و نام استاد باختری همچنان زنده است؛ نه‌فقط در سطرهای شعر و برگ‌های کتاب، بلکه در ذهن و زبان نسلی که از آموزه‌های او آموختند چگونه به زیبایی، آزادگی و حقیقت بیندیشند.